۲۲ خرداد, ۱۴۰۴دسته‌بندی گزارش ویژه
در ایران، تحت حاکمیت دیکتاتوری حاکم، کار اجباری کودکان، زباله‌گردی، بارکشی، بی‌خانمانی، ترک تحصیل و محرومیت از امکانات ابتدایی زندگی، به امری معمول و نگران‌کننده تبدیل شده است. این در حالی است که در سطح جهانی، مبارزه با کار کودکان به یک آرمان انسانی بدل شده و جز منافع‌طلبان و دولت‌های ناکارآمد، کسی با آن مخالفت ندارد
کانون حقوق بشر ایران، پنج‌شنبه ۲۲ خردادماه ۱۴۰۴ – کار کودکان در بسیاری از کشورها و از دیدگاه سازمان‌های بین‌المللی، فعالیتی استثماری و غیرانسانی محسوب می‌شود. با این‌حال، پس از انقلاب صنعتی استفاده از کودکان در مشاغل گسترش یافت، زیرا کودکان نیروی کاری ارزان‌قیمت بودند و برای کار با ماشین‌آلات به آموزش یا تخصص خاصی نیاز نداشتند. این روند در قرن نوزدهم به اوج رسید تا جایی که اعتراضات اجتماعی گسترده‌ای علیه آن شکل گرفت و قوانین محدودکننده کار کودکان تدوین شد.
امروزه در جوامع پیشرفته، حمایت‌های دولتی و غیردولتی برای تضمین حقوق پایه کودکان توسعه یافته است؛ از حق تحصیل و بازی گرفته تا تغذیه مناسب، بهداشت و امکان انتخاب آینده شغلی. در کشورهایی مانند فنلاند، آموزش و تربیت کودکان در سال‌های ابتدایی به‌طور کامل زیر نظر مدارس است و حتی بر وضعیت تغذیه و پوشش کودکان نیز نظارت می‌شود تا همه آنان در شرایط برابر رشد کنند. این حمایت‌ها تا محیط خانه نیز ادامه دارد تا از هرگونه آزار و بی‌توجهی به کودک جلوگیری شود.
اما در ایران، تحت حاکمیت دیکتاتوری حاکم، کار اجباری کودکان، زباله‌گردی، بارکشی، بی‌خانمانی، ترک تحصیل و محرومیت از امکانات ابتدایی زندگی، به امری معمول و نگران‌کننده تبدیل شده است. این در حالی است که در سطح جهانی، مبارزه با کار کودکان به یک آرمان انسانی بدل شده و جز منافع‌طلبان و دولت‌های ناکارآمد، کسی با آن مخالفت ندارد.
به مناسبت روز جهانی مقابله با کار کودکان، نیازمند توجه جدی به این معضل در ایران هستیم؛ با تأکید بر قوانین حمایتی و الگوبرداری از تجربیات موفق جهانی برای حفظ کرامت و حقوق کودکان.
کودک کار به کودکی گفته می‌شود که به دلایل اقتصادی به فعالیت‌هایی اشتغال دارد که سلامت جسمی، روانی یا رشد اجتماعی او را تهدید می‌کند و تحصیلش را مختل می‌کند. این کارها ممکن است داوطلبانه یا اجباری، سبک یا سنگین باشند. طبق معیارهای بین‌المللی، اشتغال به کارهای پرخطر زیر ۱۸ سال و به‌طور کلی زیر ۱۴ سال ممنوع است.
تاریخچه نقد کار کودکان
از دوران انقلاب صنعتی، کار کودکان همواره مورد نقد و اعتراض روشنفکران و نویسندگان بوده است. چارلز دیکنز در انگلستان با رمان «الیور توئیست» شرایط ناگوار یتیم‌خانه‌ها و بهره‌کشی از کودکان را به تصویر کشید و ویکتور هوگو در فرانسه در رمان «بینوایان» فضای سخت و استثماری کودکان در جامعه قرن نوزدهم را ترسیم کرد.
در ایران نیز صمد بهرنگی، نویسنده و معلم متعهد، با آثاری مانند «پسرک لبوفروش» و «۲۴ ساعت در خواب و بیداری» به نقد عمیق فقر، استثمار و آرزوهای سرکوب‌شده کودکان پرداخته است. آثار او تصویری دردناک از کودکی محروم و تحت فشار ارائه می‌دهد و صراحتاً خواستار پایان کار اجباری کودکان است. بهرنگی از چهره‌های شاخص دفاع از حقوق کودکان در ایران به شمار می‌رود.
روز جهانی مبارزه با کار کودکان هر ساله در تاریخ ۱۲ ژوئن (۲۲ خرداد) برگزار می‌شود. این روز در سال ۲۰۰۲ با پیشنهاد سازمان ملل و تصویب سازمان بین‌المللی کار (ILO) تعیین شد؛ هم‌زمان با تصویب کنوانسیون‌های شماره ۱۳۸ و ۱۸۲ که بر ممنوعیت کار کودک تأکید دارند. هدف از این روز، جلب توجه جهانی و ایجاد حرکتی هماهنگ برای پایان دادن به کار کودکان است.
اهداف اصلی روز جهانی مبارزه با کار کودکان
این روز با هدف افزایش آگاهی عمومی، تشویق کشورها به تصویب و اجرای قوانین ملی و بین‌المللی، و تقویت اراده دولت‌ها و نهادها برای پایان دادن به کار کودکان شکل گرفته است. از مهم‌ترین اقدامات در این مسیر، تأمین آموزش رایگان، فراهم‌کردن محیط‌های تحصیلی امن و حمایت از تحصیل کودکان است.
با این حال، فقر ریشه اصلی کار کودکان باقی مانده است؛ عاملی که در بسیاری از کشورها خانواده‌ها را مجبور می‌کند کودکان خود را به کار وادارند. نمونه بارز آن، افزایش چشمگیر کودکان کار در دوران کرونا بود که نشان داد ارتباط مستقیمی میان فقر اقتصادی و رشد این پدیده وجود دارد.
وضعیت کودکان کار در جهان
در سال ۲۰۰۵، سازمان جهانی کار اعلام کرد که ۲۴۶ میلیون کودک کار در جهان وجود دارد که ۷۳ میلیون نفرشان کمتر از ۱۰ سال دارند و سالانه حدود ۲۲ هزار کودک بر اثر حوادث کاری جان خود را از دست می‌دهند. تا سال ۲۰۱۸، این رقم به ۱۵۲ میلیون کاهش یافت، اما در سال ۲۰۲۳ به بیش از ۱۶۰ میلیون کودک رسید. بحران کرونا و مشکلات اقتصادی باعث افزایش کودکان کار شده است.
تقریباً نیمی از کودکان کار در آفریقا، آسیا و اقیانوسیه، آمریکا و اروپا زندگی می‌کنند. در آفریقا، یک نفر از هر پنج کودک کار می‌کند و بسیاری در کارهای سخت مشغولند. در کشورهای مانند هند و پاکستان، کودکان تحت قراردادهای ناعادلانه کار می‌کنند. کودکان کار معمولاً به مدرسه نمی‌روند و از سلامت و مراقبت لازم محروم‌اند. حتی در کشورهای ثروتمند، کودکان مهاجر به کارهای سخت مشغولند. قاچاق کودکان برای کار در مزارع کاکائو ساحل عاج نمونه‌ای از استثمار کودکان است. فقر اصلی‌ترین عامل افزایش کار کودکان است و دستمزد روزانه آنان بسیار پایین است.
اولین و مهم‌ترین عامل پیدایش کودکان کار در ایران، فقر اقتصادی و وضعیت نامساعد معیشتی خانواده‌ها است. کمبود پول و غذا، افزایش قیمت کالاهای اساسی، بدهی‌های خانوار، بیماری یا مرگ سرپرست خانواده، بیکاری و دستمزدهای پایین، همگی باعث می‌شوند کودکان به کار اجباری وادار شوند. این موضوع در مناطق مختلف و حتی کنار اتوبان‌ها به چشم می‌خورد، جایی که کودکان از ساعات اولیه صبح به دستفروشی مشغول‌اند.
عامل دوم، دلایل سیستماتیک و ساختاری مانند حکمرانی ضعیف، مدیریت ناکارآمد، نبود اراده سیاسی برای حل معضل، نابرابری‌های منطقه‌ای، قوانین ناکافی و بحران‌های مالی است که به استمرار این پدیده دامن می‌زند.
سومین عامل، وجود صاحبان سرمایه و کارگاه‌هایی است که تحت حمایت حکومت، از نیروی کار ارزان کودکان بهره می‌برند. کودکان به دلیل کم‌هزینه بودن، نیروی کاری ایده‌آل برای این بخش‌ها محسوب می‌شوند.
عامل چهارم نیز مسائل اجتماعی و فرهنگی مانند فروپاشی خانواده‌ها، اعتقادات مذهبی محدودکننده تحصیل دختران، نبود محیط‌های آموزشی مناسب و سوق دادن کودکان به بازار کار است.
دولت ایران عمدتاً تلاش کرده تا این معضل را کوچک جلوه دهد و تنها به کودکان خیابانی و زباله‌گرد در کلان‌شهرها مانند تهران توجه کند. طرح‌های مختلف ساماندهی کودکان کار اجرا شده، اما هیچ‌یک موفق نبوده و تاثیری بر کاهش تعداد کودکان کار نداشته‌اند. نمایندگان مجلس و فعالان اجتماعی نسبت به این طرح‌ها بدبین‌اند.
شهردار تهران، علیرضا زاکانی، در دی‌ماه ۱۴۰۲ اعلام کرد که تا پایان سال «چهره شهر از کودکان کار پاک خواهد شد.» این ادبیات و طرح ضربتی، که در کمتر از سه ماه پیش‌بینی شده بود، مورد انتقاد شدید قرار گرفت. منتقدان گفتند این سیاست‌ها بیشتر شبیه سرکوب و پنهان‌کردن صورت مسئله است تا حل ریشه‌ای آن. بدون حمایت مالی مستقیم و پایدار از خانواده‌ها، اجرای چنین طرح‌هایی تنها موجب آسیب بیشتر به کودکان می‌شود.
نکته مهم دیگر این است که کودکان خیابانی تنها بخش کوچکی از کودکان کار را تشکیل می‌دهند. بخش عمده‌ای از کودکان در کارگاه‌های زیرزمینی و کوچک مانند قالی‌بافی، چرم‌سازی، شیشه‌گری و تفکیک زباله مشغول به کارند. این کارها بسیار پرخطر بوده و سلامت جسمی و روانی کودکان را به شدت تهدید می‌کند. بسیاری از این کودکان در محیط‌های بسته و نامناسب کار می‌کنند که باعث بیماری‌های مزمن و آسیب‌های جسمی می‌شود.
نمونه‌ای از این وضعیت، کودکان زباله‌گردی هستند که در هوای گرم و سرد با گونی‌های سنگین زباله جمع‌آوری می‌کنند، اما سهم کمی از درآمد حاصل به آن‌ها می‌رسد. این وضعیت نوعی برده‌داری نوین است که زیر نظر برخی نهادهای رسمی نیز ادامه دارد.
سازمان بین‌المللی کار طی چهار دهه اخیر پیشرفت‌های چشمگیری در مقابله با کار کودکان داشته است. مهم‌ترین چالش این سازمان، نحوه تعامل با دولت‌ها برای اجرای قوانین و حذف کار کودکان است.
اقدامات کلیدی سازمان عبارت‌اند از:
تلاش برای تصویب کنوانسیون‌های جهانی مرتبط با کار کودک
مبارزه با عوامل ریشه‌ای کار کودکان
تعیین حداقل سن استخدام و آموزش اجباری
تضمین امنیت و سلامت محیط کار کودکان
ارتقاء عملکرد نهادهای نظارتی
توسعه همکاری‌های بین‌المللی، ملی و محلی
به‌کارگیری روش‌های موفق و پایدار در کاهش کار کودکان
بدون شک دو عامل اصلی کار کودکان، فقر و سیاست‌های نادرست دولت‌ها هستند که راه‌حل آن نیز سیاسی است. دولت‌های ملی و مردمی می‌توانند با اجباری کردن تحصیل، ایجاد محیط‌های آموزشی مناسب و فراهم‌کردن حداقل معیشت برای خانواده‌ها، این معضل را به‌طور کامل ریشه‌کن کنند. کشورهای پیشرفته نمونه‌ای موفق در این زمینه هستند که نشان داده‌اند با حمایت قوی از کودکان و خانواده‌ها می‌توان کار کودک را حذف کرد.
ممانعت از کار اجباری کودکان و فراهم آوردن آسایش، امکان تحصیل، تفریح و فرصت‌های برابر برای رشد آنان، نه تنها خواسته بشریت بلکه آرمانی جهانی است. آرزوی همه ما این است که هیچ کودکی در ایران و جهان گرسنه نخوابد، حسرت امکانات کودکان دیگر را نداشته باشد، از محیط نابرابر رنج نبرد و از حق تحصیل و رفاه برخوردار باشد.
بیایید روز جهانی مبارزه با کار کودکان را فرصتی برای جلب توجه جهانی به این مسئله و تقویت تلاش‌ها برای ریشه‌کن کردن آن کنیم. می‌توان به جهانی امیدوار بود که در آن هیچ کودکی مجبور به کار نباشد و همه کودکان دوران کودکی شاد و پرامید را تجربه کنند.
کانون حقوق بشر ایران را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید:
تلگرام / ایکس / اینستاگرام / یوتیوب / فیسبوک
.jpg)
.jpg)
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر